Prosument wirtualny – poznaj zasady rozliczeń oraz definicję według nowelizacji ustawy

Kim jest prosument wirtualny?

Prosument wirtualny to nowy typ uczestnika rynku energii odnawialnej, wprowadzony w 2021 r., wraz z nowelizacją ustawy o OZE. To ważna zmiana, która pozwala wytwarzać energię poza miejscem, w którym użytkownik zużywa energię. Szczegółową definicję wirtualnego prosumenta energii odnawialnej znajdziemy w ustawie, zgodnie z którą jest to:

„Odbiorca końcowy wytwarzający energię elektryczną wyłącznie z odnawialnych źródeł energii na własne potrzeby w instalacji odnawialnego źródła energii przyłączonej do sieci dystrybucyjnej elektroenergetycznej w innym miejscu niż miejsce dostarczania energii elektrycznej do tego odbiorcy, która jednocześnie nie jest przyłączona do sieci dystrybucyjnej elektroenergetycznej za pośrednictwem wewnętrznej instalacji elektrycznej budynku wielolokalowego, pod warunkiem że w przypadku odbiorcy końcowego niebędącego odbiorcą energii elektrycznej w gospodarstwie domowym, wytwarzanie to nie stanowi ponadto przedmiotu przeważającej działalności gospodarczej”.

Mimo wprowadzenia nowej definicji mechanizm nie zaczął obowiązywać od razu. Według planów miał wejść w życie 2 lipca 2024 r, co było powiązane z uruchomieniem Centralnego Systemu Informacji Rynku Energii (CSIRE). Termin wdrożenia CSIRE został jednak przesunięty o rok, na 2 lipca 2025 roku, co oznacza, że dopiero w tym momencie użytkownicy będą mogli skorzystać ze statusu prosumenta wirtualnego. Nie jest to jednak oczywiste, bo Ministerstwo Klimatu i Środowiska zapowiedziało przesunięcie wdrożenia CSIRE na październik 2026 roku.

Jaka jest zasada działania prosumenta wirtualnego?

Wytwarzanie energii przez prosumenta wirtualnego nie różni się od tego, jakie funkcjonuje w klasycznym mechanizmie prosumenckim. Prąd wytwarzany jest przez instalację fotowoltaiczną połączoną z siecią elektroenergetyczną, a nad wszystkim czuwa licznik dwukierunkowy, który zlicza pobraną i przesłaną energię. Różnica wynika natomiast z tego, że energię można wyprodukować w miejscu niezwiązanym z punktem poboru energii.

Kluczowym elementem systemu jest bowiem możliwość przysypiania wyprodukowanej energii do wybranego punktu, niezależnie od miejsca wytworzenia. Oznacza to, że panele fotowoltaiczne wraz z resztą osprzętu mogą znajdować się w zupełnie innym miejscu. Dzięki temu użytkownicy nie muszą montować paneli na własnych dachach lub ogródkach. Mogą je postawić np. na innej działce lub partycypować w dużych farmach fotowoltaicznych. W tym drugim przypadku należy zawrzeć umowę współpracy i wybrać reprezentanta prosumentów. Takie rozwiązanie funkcjonuje od 2020 roku na Litwie, gdzie cieszy się sporą popularnością.

Konsumpcja energii w takim mechanizmie wygląda nieco inaczej, niż w przypadku zwykłej instalacji PV. Całą wyprodukowana energia z OZE oddawana jest do sieci elektroenergetycznej, zatem nie ma tu miejsca na klasyczną autokonsumpcję. Prosument wirtualny energii odnawialnej odsprzedaje więc prąd zakładowi energetycznemu i zawsze opłaca pełne opłaty dystrybucyjne. Oszczędza jednak na energii czynnej, którą wytwarza fotowoltaika.

Kto może zostać prosumentem wirtualnym?

Prosumentem wirtualnym może zostać każda osoba fizyczna, przedsiębiorstwo lub instytucja, która spełnia warunki określone w ustawie o OZE. Kluczowe wymagania dotyczą m.in. posiadania instalacji OZE lub udziału w niej, posiadania umowy z operatorem systemu dystrybucyjnego (OSD) i wyboru modelu rozliczeniowego zgodnego z aktualnymi przepisami. Obecnie w rozliczeniach stosowany jest net-billing, czyli system wartościowego rozliczania energii z fotowoltaiki.

Nowy model prosumencki adresowany jest jednak przede wszystkim dla osób, które nie mogą wykonać klasycznej instalacji PV. Obejmuje to m.in.:

• mieszkańców domów wielorodzinnych, w których nie można zastosować modelu prosumenta zbiorowego (np. z uwagi na konstrukcję budynku lub ochronę konserwatorską);
• mieszkańców domów, w których nie ma wystarczającej ilości miejsca na instalacji (np. w domach typu bliźniak z niewielkim ogródkiem);
• przedsiębiorców;
• jednostki samorządu terytorialnego i użyteczności publicznej;
• związki wyznaniowe.

Warunkiem uzyskania tego statusu jest jednak to, że wytwarzanie energii z OZE nie może być przeważającą częścią działalności gospodarczej, a moc instalacji (lub udziałów) nie może przekroczyć 50 kWp.

Zasady rozliczeń dla prosumentów wirtualnych

Zamiana systemu opustów (net-metering) na net-billing w 2022 roku odmieniła rynek fotowoltaiki. Obecnie większe znaczenie ma autokonsumpcja i magazynowanie energii, a inwestowanie w mocno przewymiarowane instalacje nie jest już tak opłacalne. Jak to wygląda w przypadku prosumenta wirtualnego? W tym przypadku prosument nie korzysta z energii bezpośrednio, lecz sprzedaje ją i kupuje według rynkowych stawek. Korzysta też z tzw. depozytu prosumenckiego, na którym gromadzone są środki ze sprzedaży energii. Wirtualny udział pozwala więc zmniejszyć koszt energii czynnej, a ewentualne nadwyżki przechodzą na kolejny okres rozliczeniowy. Istnieje więc możliwość oszczędzania depozytu na okres zimowy, podczas którego zużycie energii jest większe.

1 lipca 2024 roku nastąpiły zmiany w rozliczeniach za prąd dla prosumentów, które obejmą również prosumentów wirtualnych. Obecnie prosumenci rozliczani są na podstawie cen godzinowych (RCE), a nie miesięcznych (RCEm), Wyjątkiem są prosumenci, którzy uruchomili instalację między 1 kwietnia 2022 roku a 1 lipca 2024. Mogą oni wybrać nowy system lub pozostać przy miesięcznym. Dodatkową zmianą jest wzrost depozytu prosumenckiego o 23%.

Najważniejsze zalety prosumenta wirtualnego

Mechanizm wirtualnego prosumenta ma kilka zalet, które sprawiają, że jest to system warty rozważenia. Te najważniejsze to:

• oszczędność na rachunkach za prąd,
• możliwość produkcji własnej energii bez konieczności montażu paneli na dachu lub działce,
• wsparcie zielonej energii w Polsce,
• możliwość produkcji energii w miejscu o mniejszym przeciążeniu sieci, gdzie ryzyko chwilowego wyłączenia falownika jest mniejsze,
• możliwość udziału w spółdzielniach energetycznych i farmach OZE.

Uruchomienie modelu systemu prosumenta wirtualnego pozwala na uczestnictwo w rynku OZE osobom, które dotychczas nie miały fizycznej możliwości instalacji paneli fotowoltaicznych na własnej posesji. Jak to wpłynie na rynek energetyki w Polsce? Doświadczenia państw korzystających z takiego systemu pokazują, że instytucja prosumenta wirtualnego może cieszyć się sporą popularnością.

‍